९ जेठ, काठमाडौं । भारत, भूगोलमा नेपालभन्दा २२ गुणा ठूलो, जनसंख्या ४५ गुणा । आर्थिक प्रगतिमा विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रलाई चुनौती दिँदै गरेको उदयीमान मुलुक, ओभरअल र्याङ्किङमा विश्वको ४४ औँ नम्बरमा पर्छ ।

भनिन्छ, छिमेकी गतिलो भए सुख र साथ पाइन्छ । छिमेकी धनी, सम्पन्न र शिक्षित भए आवश्यक सहयोग, पारिवारिक उन्नति र सहकार्य बढेर जान्छ । यो आधारमा भारतको छिमेकी हुनुमा नेपाल र नेपालीले गर्व गर्नुपर्ने हो । अझ दक्षिण एसियाले नै गर्व गर्नुपर्ने हो । दक्षिण एसियामा भारतको जत्रो भीमकाय जिउडाल र शक्ति अन्य मुलुकको छैन । हरेक कोणबाट भारत दक्षिण एसियालाई आफ्नो तजबिजीमा डोहोर्याउन सक्ने राष्ट्र हो । दक्षिण एसियाका सबै राष्ट्रको नेता बनेर भारतीय प्रधानमन्त्रीले ‘यो हो हाम्रो एजेण्डा’ भन्दै विश्वसामू प्रस्तुत हुन सक्नुपथ्र्यो । 

तर, भारतको भूमिका ठिक उल्टो छ । आफ्ना कुनै पनि छिमेकीसँग भारतले आत्मीय सम्बन्ध राख्न सकेको छैन । त्यत्रो जमिन र त्यत्रा जनशक्ति भएर पनि भारत जहिले पनि छिमेकीका एक–दुई वित्ता जमिनमा आँखा गाड्नमै व्यस्त छ । छिमेकीको घरबार उठाएर कान्लो मिच्नमै रमाइरहेको छ । उसका हरेक छिमेकीसँगको सम्बन्ध हेर्दा लाग्छ, भँगेराको जत्रो छाति भएको हात्ती हो, भारत । शरीर र शक्तिअनुसारको चौडा छाति कहिल्यै बनाउन सकेन । 

नेपाललाई तीनतिरबाट घेरेको भारतले सयौं स्थानमा अतिक्रमण गरेको छ । जसमा मुख्य रुपमा उत्तर पश्चिम क्षेत्रका कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा तथा नवलपरासी जिल्लाको सुस्ता छन् । यीबाहेक अन्य क्षेत्रमा दशगजा सार्ने, भारतीय सीमा सुरक्षा बल अनधिकृत रुपमा नेपाल प्रवेश गर्नेजस्ता घटना हुँदै आएका छन् ।

कालापानीतर्फको कुरा गर्दा सन् १९१६ को सुगौली सन्धिले महाकाली नदीलाई सीमा नदी मानेको छ । तर भारतले क्रमशः अतिक्रमण गर्दै आएको छ । भारतले आफ्नो नियन्त्रणमा रहेको जम्मु तथा कस्मिरलाई टुक्र्याएर मुलुकको राजनीतिक नक्सा परिवर्तन गर्नेक्रममा उसले नेपाली भूमि कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरालाई पनि आफ्नो नक्सामा समेट्यो । नेपालले तत्काल विरोध नोट बुझायो । तर, भीमकाय भारतले अझै छाति खुम्च्यायो । हुँदाहुँदा नेपाली भूमिमा सडक नै उद्घाटन गर्यो । भारतको सानो चित्त र लुट मानसिकताकै कारण अहिले नेपालसँग तिक्तता बढेको छ । गल्ती सच्याउनुको सट्टा मोदी सरकार आफ्ना पालित मिडिया र मिडियाकर्मी प्रयोग गरेर नेपाल र नेपालीमाथि तुच्छ गालीमा उत्रिएको छ ।

भारतले भूमिमात्रै अतिक्रमण गरेको छैन, नेपालीको इज्जत अतिक्रमण गरिरहेको छ । नेपाल र नेपालीलाई आफूले पालेको घोषणा गरिरहेका छन्, मोदीका पार्टीकै नेताहरु । तरकारी, खाद्यान्नदेखि तेलसम्म भारतले दिएको भन्दै छात्ति पिटेर चिच्याइरहेका छन्, उनीहरुको कर्कस ध्वानी सुन्दा लाग्छ उनीहरुले दयाभावले नेपालीलाई दिएका हुन् । बरु नेपालीले तिनका उत्पादन किनेर अर्बौँको योगदान गरेको स्विकार्न चाहँदैनन् उनीहरु । यस्ता हर्कतकै कारण भारतप्रति नेपाली धारणा झन् नकारात्मक बन्दै गएको छ । नेपालीले ०७२ मा भारतले लगाएको नाकाबन्दीको दुःख सम्झिएका छन् । आम नेपालीको एउटै धारणा बनिसकेको छ, भारत नेपालको छिमेकी हो तर मित्र कहिल्यै होइन । भारतले आफ्नो व्यवहार नसुधारे नेपालीमा यो भावना थप छिप्पिने छ र पुस्तौसम्म मनमा गड्नेछ । 

नेपालसँग मात्रै होइन, कुनै पनि छिमेकीसँग भारतको सुमधुर सम्बन्ध छैन । चीन र पाकिस्तानसँग सिमानाकै विषयमा भारतले युद्ध समेत लडिसकेको छ । विवाद यथावत् छ । श्रीलंका र भारतबीच सीमा सम्झौता भएपनि विवाद अझै कायम छ । भुटानसँग चीनको सीमा विवाद छ । सन् २०१७ मा चीन र भुटानबीचको विवादास्पद क्षेत्र दोक्लममा चिनियाँ सेनाको सडक निर्माण कार्य रोक्न भारतीय सेना पुगेपछि तनाव सुरु भएको थियो । ७२ दिन आमनेसामने भएपछि दुवै देशका सैनिक सो क्षेत्रबाट पछि हटेका थिए ।

भारत र चीनबीच पूर्व र पश्चिम दुवैतर्फ सीमा विवाद छ । पूर्वमा भारतले अरुणाचल प्रदेश भन्ने गरेको भूभागलाई चीनले दक्षिण तिब्बत भन्छ र त्यो आफ्नो भएको दाबी गर्छ । गत वर्षमा मात्रै चीनले अरुणाचल क्षेत्रमा पार्ने विभिन्न क्षेत्र र भूभागको चिनियाँ नामाकरण समेत गरेको थियो । त्यसैगरी, पश्चिमतर्फ चीनको नियन्त्रणमा रहेको अक्साइ चीनको क्षेत्रमाथि भारतले दावी गर्दै आएको छ । पहिले जम्मु तथा कस्मिरभित्र पर्ने सो क्षेत्र चीन र पाकिस्तानबीच सम्झौता भएपछि चीनको नियन्त्रणमा गएको हो । यो क्षेत्रलाई भारतले हालै जारी गरेको नक्सामा लद्दाखभित्र राखेको छ । भारत चीनबीच तीन दशकदेखि सीमा विवाद समाधान गर्ने वार्ता चल्दै आएको छ । तर सामाधान निस्कन सकेको छैन । यी दुई देशबीच करिब ३ हजार ५ सय किलोमिटर लामो सीमा छ ।

विभाजनकै समयदेखि भारत र पाकिस्तानबीको सीमा विवाद छ । बेलायती साम्राज्यबाट स्वतन्त्र बनेसँगै विभाजित भएका भारत र पाकिस्तान दुवैले कस्मिरको पुरै भूभागमाथि आफ्नो सार्वभौमिकता दाबी गर्दछन् । तर, कस्मिरको भूभाग भने भारत, पाकिस्तान र चीनको अधीनमा छ । भारत र पाकिस्तानबीच भएको तीन प्रमुख युद्धमध्ये दुई वटा कस्मिरको विषयलाई लिएर भएको थियो । विवादको कारण भारत र पाकिस्तानबीच सीमाकंन हुन सकेको छैन । दुवैको प्रशासनिक क्षेत्रलाई लाइन अफ कन्ट्रोल ९एलओसी०ले छुट्टयाएको छ । परमाणु हतियारयुक्त दुवै देशबीच सीमा क्षेत्रमा निरन्तर रुपमा गोली हानाहान हुने गरेको छ । जसमा दुवैपक्षका सैनिक मर्ने क्रम निरन्तर जारी छ । दुवैले कस्मिरमा लाखौँ सेना तैनाथ गरेका छन् ।

एसियामा चीन र भारत शक्ति उन्मुख राष्ट्र हुन् । चीनले छिमेकी समृद्ध पार्दै जाने परराष्ट्र नीति लिएको छ । एसियाका राष्ट्रहरुमा आफ्नो प्रभुत्व जमाउँदै लगेको छ । तर, भारतले छिमेकीमाथिको हस्तक्षेपकारी नीति बदल्न सकेको छैन । सबै छिमेकी उसँग रुष्ट छन् । तीनतिर सीमा छोएको छिमेकी भारतको यो कमजोरी नै नेपालको सबैभन्दाठ ठूलो दुर्भाग्य हो । अन्य दक्ष्णि एसियाली मुलुकहरुका लागि पनि आर्थिक र सामाजिक क्षति पुग्नु हो । 

हरेक छिमेकीसँग भारतले आफ्नो शक्ति र उर्जा गलत प्रयोजनमा खर्चिरहेको छ । त्यो शक्ति सही ठाउँमा प्रयोग गर्ने हो भने भारतको विकास झन् गुणात्मक हुने थियो । त्यसबाट छिमेकीले पनि लाभ लिन सक्थे । तर, समस्या त्यहीँ छ, हात्तीजत्रो भएर पनि भारतले हात्तीको जत्रो छाति बनाउन कहिल्यै सकेन वा चाहेन ।